Ξένια Κουναλάκη
Η χημεία μεταξύ του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Φρίντριχ Μερτς ήταν καλή. Ο Ελληνας πρωθυπουργός έγινε ο πρώτος ηγέτης που επισκέφθηκε το Βερολίνο μετά την ανάληψη των καθηκόντων της νέας κυβέρνησης. Ο καγκελάριος εγκωμίασε τις μεταρρυθμίσεις και την καθιέρωση της… εξαήμερης εργασίας στην Ελλάδα, την οποία αναγκάστηκε να διαψεύσει ο Ελληνας ομόλογός του.
Κάπου εδώ όμως σταματούν τα καλά νέα από τη συνάντηση των δύο ανδρών στη γερμανική πρωτεύουσα. Τα κακά νέα είναι πως τα υπάρχοντα προβλήματα ενδέχεται να οξυνθούν: η προτεραιότητα στην Τουρκία και η διακαής επιθυμία της Γερμανίας για ένταξή της στη νέα ευρωπαϊκή αμυντική αρχιτεκτονική, η μετανάστευση και δη η επικοινωνιακή της διαχείριση, καθώς και οι πιέσεις του Βερολίνου για μερίδιο στα ελληνικά εξοπλιστικά προγράμματα.
«Αγοράστε και από εμάς»
Κατά τον Ρόναλντ Μαϊνάρδους του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), «το σημαντικότερο πολιτικό μήνυμα της συνάντησης είναι ότι η πολιτική των εξοπλισμών έχει επιστρέψει στο επίκεντρο των ελληνογερμανικών σχέσεων». Ο Μερτς έθεσε αυτό το ζήτημα πριν από οποιονδήποτε άλλον, γεγονός που δείχνει πόσο σημαντικό είναι για τη νέα γερμανική κυβέρνηση. Είναι δεδομένη η μεγάλη δυσαρέσκεια στη γερμανική βιομηχανία όπλων για το γεγονός ότι δεν έχει μερίδιο στα τεράστια προγράμματα της ελληνικής κυβέρνησης. Ακόμη κι αν δεν αναφέρθηκε ρητά, είναι γνωστό ότι αυτό αφορά και το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας IRIS-T, το οποίο εντάσσεται άριστα στη σχεδιαζόμενη αμυντική “Ασπίδα του Αχιλλέα”, αλλά μέχρι στιγμής έχει χρησιμοποιηθεί μόνο από τους Ισραηλινούς».
Το ζήτημα των εξοπλισμών από τη Γερμανία δεν είναι καινούργιο. Αποτελεί πάγιο αγκάθι στις διμερείς σχέσεις. «Είναι απαράδεκτο», σχολιάζουν στην «Κ» γερμανικές πηγές που έχουν γνώση όσων συζητήθηκαν στο Βερολίνο κι επιμένουν ότι δεν υπήρξε συγκεκριμένη συμφωνία κατά τη συνάντηση. Γράφτηκε ότι υπήρξε παζάρι, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται ο Ελληνας πρωθυπουργός εμφανίσθηκε μεν πρόθυμος να δώσει έμφαση σε ευρωπαϊκούς εξοπλισμούς, εξήγησε όμως ότι οι Αμερικανοί είναι ταχύτεροι κι έχουν καλύτερα αντανακλαστικά.
Για τον Γενς Μπάστιαν του Κέντρου Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών (CATS) του Γερμανικού Ινστιτούτου για Διεθνείς σχέσεις και Υποθέσεις Ασφαλείας (SWP) δεν αποτελεί έκπληξη η έμφαση στους εξοπλισμούς και στο μεταναστευτικό. «Ετσι είναι ο χαρακτήρας του Μερτς. Μιλάει ωμά και ανοιχτά γι’ αυτά τα θέματα. Δεν είπε κάτι καινούργιο σε σχέση με αυτά που είχε πει πριν από λίγες εβδομάδες. Ο Μερτς θα είναι σκληρός διαπραγματευτής. Ο Μητσοτάκης το ξέρει από προηγούμενες συναντήσεις τους».
Για το μεταναστευτικό θα κληθούν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι οι αρμόδιοι υπουργοί Μάκης Βορίδης και Αλεξάντερ Ντόμπριντ και να καθορίσουν τις επόμενες κινήσεις τους. Είναι και οι δύο σκληροί στο ζήτημα, έχουν δηλαδή παρόμοια προσέγγιση, συνεπώς μπορούν να βρουν αμοιβαία αποδεκτές λύσεις. Υπάρχει όμως μια πτυχή που προβληματίζει έντονα τις δύο πλευρές και μπορεί να αποτελέσει σημείο τριβής. Ο Γερμανός καγκελάριος και ο υπουργός του επί των Εσωτερικών έχουν συμφέρον να ανακοινώνουν τους αριθμούς που αφορούν αυξημένες επιστροφές και μειωμένες αιτήσεις ασύλου, για να αποδείξουν ότι εφαρμόζουν τις προεκλογικές εξαγγελίες τους.
Η πίεση από την ξενοφοβική Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) είναι ασφυκτική, αφού σε ορισμένες δημοσκοπήσεις εμφανίζεται να πλησιάζει επικίνδυνα τη συντηρητική παράταξη. Στον αντίποδα, η ελληνική πλευρά δεν θέλει να δίνεται καμία δημοσιότητα στις επιστροφές από τη Γερμανία προς την Ελλάδα, δεν θέλει να δημοσιοποιούνται οι σχετικές συζητήσεις. Ακόμη δηλαδή κι αν συναινέσει σε ορισμένες επιστροφές, απεύχεται τις δημόσιες ανακοινώσεις, επειδή φοβάται κι εκείνη με τη σειρά της την πολιτική εκμετάλλευση από την εγχώρια Ακροδεξιά.
Επιστροφές και διαρροές
Ο κ. Μαϊνάρδους θεωρεί ότι η μετανάστευση είναι ένα θέμα που αφορά ευρύτερα την κοινή γνώμη. Οπως αναμενόταν λοιπόν, ο Γερμανός καγκελάριος τόνισε ότι η δευτερογενής μετανάστευση πρέπει να μειωθεί και οι επιστροφές στην Ελλάδα να αυξηθούν. Είναι ένα ζήτημα που είναι πιο εκρηκτικό στο εσωτερικό για τον Μερτς παρά για τον Μητσοτάκη.
Ο Μερτς πρέπει να επιδείξει απτά αποτελέσματα για να μην έχει διαρροές από το κόμμα του προς την AfD. «Δεν περιμένω πάντως από το Βερολίνο να προβεί σε μαζικές επιστροφές. Η Αθήνα δεν θα το δεχόταν αυτό. Αλλά από τώρα και στο εξής ισχύουν νέοι κανόνες: Στο μέλλον δεν θα είναι πλέον δυνατό για τους πρόσφυγες που έχουν αναγνωριστεί στην Ελλάδα να επιβιβαστούν σε ένα αεροπλάνο και να πετάξουν στη Γερμανία. Αυτό είναι ένα μικρό βήμα που σίγουρα θα έχει αντίκτυπο στους αριθμούς μεσοπρόθεσμα», επισημαίνει ο αναλυτής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
«Σίγουρα η νέα κυβέρνηση Μερτς θα υιοθετήσει σκληρότερη ρητορική στο μεταναστευτικό και αυτό θα αφορά τόσο τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης όσο και τα γερμανικά σύνορα. Αυτή είναι μια μεγάλη διαφορά σε σχέση με την κυβέρνηση του Ολαφ Σολτς», λέει στην «Κ» ο δρ Γκίντερ Ζόιφερτ, μέχρι το 2023 επικεφαλής του CATS του Γερμανικού Ινστιτούτου για Διεθνείς σχέσεις και Υποθέσεις Ασφαλείας (SWP) και συγγραφέας πολλών βιβλίων για την Τουρκία. Ο ίδιος θεωρεί ότι οι σχέσεις της Γερμανίας με την Ελλάδα ετεροκαθορίζονται από εκείνες της Γερμανίας με την Τουρκία. Για το Βερολίνο έχει προτεραιότητα η σχέση με την Αγκυρα, ενώ η σχέση με την Αθήνα εξαρτάται από το επίπεδο της πρώτης. «Μπορεί να υπάρχουν προβλήματα στις διμερείς σχέσεις, ειδικά όσον αφορά τις δευτερογενείς ροές, αλλά δεν συγκρίνονται σε μέγεθος οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Γερμανία από την Τουρκία».
Νέα εποχή
Εχοντας ζήσει την τοξικότητα στις διμερείς σχέσεις Ελλάδας – Γερμανίας κατά την κρίση χρέους, ο Γενς Μπάστιαν είναι αισιόδοξος για τη νέα εποχή. Εντυπωσιάστηκε που η συνάντηση των δύο ηγετών έγινε μόλις μία εβδομάδα αφότου έγινε καγκελάριος ο Μερτς. «Ο Μητσοτάκης ήταν ο πρώτος ξένος πρωθυπουργός που μετέβη στο Βερολίνο για να τον συναντήσει. Αυτό από μόνο του έχει μεγάλο συμβολισμό. Ο Ελληνας πρωθυπουργός μπορεί να πάει στη γερμανική πρωτεύουσα και να πει στον Μερτς “κοιτάξτε τι έχει γίνει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια”. Οι μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα έχουν καταστεί θετικό παράδειγμα για όσα πρέπει να γίνουν στη Γερμανία. Πλέον ο Μητσοτάκης μπορεί να μεταβεί με αυτοπεποίθηση στη Γερμανία και να μιλήσει επί ίσοις όροις με τον Μερτς».
Πόση Τουρκία θέλει ο νέος καγκελάριος
Η γερμανική κυβέρνηση είναι υπέρ των αμυντικών συνεργασιών με τρίτες χώρες και σε αυτές ανήκει και η Τουρκία, ενώ η ελληνική πλευρά θέλει όσο το δυνατόν λιγότερη Τουρκία, υπογραμμίζουν κύκλοι με γνώση των ελληνογερμανικών επαφών. Και σε αυτό το σημείο θα μπορούσε να υπάρξει προσέγγιση, με δεδομένο ότι δεν πρόκειται για διμερή διαφορά, αλλά για ζήτημα που θα αποφασιστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ούτως ή άλλως υπάρχουν στην Ε.Ε. δύο στρατόπεδα, το ένα που λέει ότι η Αγκυρα είναι αναγκαία για την ευρωπαϊκή ασφάλεια και το άλλο που λέει «προσοχή ποιον πάτε να εντάξετε στην άμυνά σας». Από την άλλη θεωρείται σημαντική η αναφορά του Μερτς στην Ελλάδα ως θεματοφύλακα των ευρωπαϊκών συνόρων, κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει και την ελληνική κυβέρνηση να περιγράψει τους όρους της για την τουρκική συμμετοχή στη νέα αμυντική αρχιτεκτονική της Ε.Ε. Ωστόσο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου ως επιχειρήματα για τον αποκλεισμό της Τουρκίας δύσκολα θα συγκινήσουν τη σημερινή κυβέρνηση στο Βερολίνο, σε αντίθεση με εκείνη του Ολαφ Σολτς. Είναι πολύ πιο κυνικός ο νέος καγκελάριος, παραδέχονται οι Γερμανοί συνομιλητές της «Κ».
Σε αυτό το σημείο συμφωνεί και ο κ. Ζόιφερτ: «Τα πιο “εχθρικά” προς την Τουρκία κόμματα, οι Πράσινοι (λόγω παραβιάσεων του κράτους δικαίου στην Τουρκία) και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες (για λόγους αρχής και ειδικά της αντίθεσής τους σε μια ενδεχόμενη ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.), είναι πλέον εκτός κυβέρνησης. Οι δύο σημερινοί κυβερνητικοί εταίροι, οι Χριστιανοδημοκράτες και οι Σοσιαλδημοκράτες, έχουν πολύ στενή συνεργασία με τα δύο μεγάλα κόμματα στην Τουρκία. Στη συνέντευξη Τύπου ο Μερτς δεν κατονόμασε μεν την Τουρκία για τη νέα ευρωπαϊκή, αμυντική αρχιτεκτονική, αναφερόμενος όμως “στις τρίτες χώρες που θα συμμετάσχουν” δεν έκανε νύξη για κάποιους όρους και προϋποθέσεις. Δεν είπε, π.χ., “θα συνεργαστούμε μόνο με δημοκρατίες ή με χώρες που σέβονται το κράτος δικαίου”. Πιστεύω επίσης ότι θα συναινέσει στην παράδοση των Eurofighter. Υπάρχουν ωστόσο στελέχη στο εσωτερικό των Χριστιανοδημοκρατών που ζητούν να συνδεθεί αυτή η εξέλιξη με συγκεκριμένους όρους, να μη χρησιμοποιηθούν τα μαχητικά κατά της Ελλάδας, αν και γνωρίζουμε ότι αυτές οι υποσχέσεις δεν θα τηρηθούν από την Τουρκία».
Κατά τη γνώμη του, «η αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της Τουρκίας και του Ταγίπ Ερντογάν δεν προκύπτει μόνο από το γεγονός ότι φιλοξένησε τις διαπραγματεύσεις Ρωσίας – Ουκρανίας και ΗΠΑ – Ιράν, αλλά επειδή πέτυχε να υιοθετήσει μια πολιτική ίσων αποστάσεων έναντι Μόσχας και Κιέβου. Δεν πήρε σαφή στάση, δεν εφάρμοσε τις κυρώσεις του ΝΑΤΟ και προστάτευσε τα δικά της συμφέροντα».
«Προϋποθέσεις»
Ο κ. Μαϊνάρδους θυμίζει στην «Κ» ότι «ο Μερτς αποκάλυψε ήδη την εκτίμησή του για την Τουρκία κατά την επίσκεψή του στο ΝΑΤΟ την περασμένη εβδομάδα, όταν δήλωσε ότι η στρατηγική σημασία της Τουρκίας δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Θα κάνει ό,τι μπορεί για να αναπτύξει περαιτέρω αυτή τη συνεργασία με την Τουρκία. Φυσικά δεν επανέλαβε αυτές τις διατυπώσεις στη συνέντευξη Τύπου με τον Μητσοτάκη. Είναι δηλώσεις που δεν είχαν ακουστεί με αυτή τη μορφή από την κυβέρνηση Σολτς, ειδικά επειδή στερούνται οποιασδήποτε κριτικής στον αυταρχισμό του Ερντογάν. Από αυτή την άποψη, η απουσία των Πρασίνων από την κυβέρνηση θα οδηγήσει σε έναν νέο τόνο στην κυβερνητική ρητορική. Οσον αφορά τα Eurofighter, ο Μερτς δήλωσε εξάλλου στις Βρυξέλλες ότι η κυβέρνησή του θα εξετάσει εάν θα συμφωνήσει ή όχι στην πώληση στην Αγκυρα. Από τις δηλώσεις Μητσοτάκη στο Βερολίνο καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η κύρια έμφαση στο παρασκήνιο αυτή τη στιγμή θα δοθεί στις πιθανές προϋποθέσεις για μια ενδεχόμενη πώλησή τους στην Αγκυρα – προϋποθέσεις που προστατεύουν τα εθνικά συμφέροντα των Ελλήνων».
